«Υπάρχει μια φυλή ανθρώπων, μια φυλή θεών…»
Πίνδαρος (ΣΤ ΄ Ωδή Νεμεονίκου)
Τύμβοι και αρχαία αστεροσκοπεία στην Ισπανία της 3ης χιλιετίας π.Χ.
Αντίστοιχα αλλά αναξιοποίητα σε Θράκη και Σαμοθράκη, Ιθάκη, Κρήτη... /
Αφιέρωμα: Χρονοτοπία - Γράφει o Γιώργος Λεκάκης /
.jpg)
Το ντολμέν της Menga
Η Ιβηρική χερσόνησος ήταν μια περιοχή, πολύ πυκνοκατοικημένη, από τους αρχαίους Έλληνες, από τα μυθικά ακόμη χρόνια του Ηρακλέους. Οι Έλληνες, κυρίως ναυτικοί, είχαν ιδρύσει πάρα πολλές αποικίες-ναυστάθμους στα παράλιά της. Κάθε ελληνική μητρόπολη είχε και την αποικία της, για εμπορικούς και στρατηγικούς λόγους, και στην Ιβηρία. Πρώτος τον δρόμο άνοιξε ο Ηρακλής, που πέρασε τα Στενά (έκτοτε Ηράκλειες Στήλες, νυν Γιβραλτάρ), φέρνοντας τα βόδια του Γηρυόνη από την άλλη άκρη του Ατλαντικού. Και στην επιστροφή, έκτισε και έναν φάρο, στην μύτη της χερσονήσου, προς Ατλαντικό, για να προσανατολίσει και βοηθήσει τους Αργοναύτες που έρχονταν από βορρά... Η μύτη αυτή, εδέσποζε ως κορώνα, και ονομάζεται έως σήμερα, Κορούνια... Σήμα της, ο φάρος του Ηρακλέους...
Έκτοτε συνεχίσθηκαν με πυκνότερο ρυθμό οι αποικίσεις των Ελλήνων προς την Ιβηρία, η οποία ήταν ένας σταθμός τους, πριν βουν στον μεγάλο ωκεανό... Περίπου 50 χλμ. από την Μάλαγα της Ισπανίας ευρίσκεται ένα από τα πιο σημαντικά μεγαλιθικά μνημεία-συγκροτήματα της Ευρώπης! Οι τύμβοι («αναχώματα» τα λένε οι Ισπανοί) Menga, Viera και El Romeral. Θεωρείται η καλύτερη σωζόμενη σειρά αρχαίων τάφων στην Ισπανία. Κυριώτερος είναι ο τάφος της Menga, ένα αληθινό ορόσημο της μεγαλιθικής αρχιτεκτονικής στην Ιβηρική χερσόνησο.
Οι «μεγαλιθικές κοινωνίες» (δηλ. αυτές που έκτιζαν μεγαλιθικά μνημεία) απετελούν αυθεντικούς και σημαντικούς πυρήνες πληροφορήσεως, σχετικά με το πιο μακρινό μας παρελθόν. Τότε που ακόμη οι άνθρωποι ήσαν γίγαντες (δηλ. είχαν υπερφυσικές δυνάμεις, που εξ αιτίας αναπτύξεως της τεχνολογίας - εργαλεία, κλπ. - απώλεσαν)... Το αρχαιολογικό συγκρότημα των ντολμέν[1] (όπως λεν στην Ευρώπη τα μεγαλιθικά μνημεία) «Dolmenes de Antequera», αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία της κατηγορίας του, σε παγκόσμιο επίπεδο, και ένα εξέχον μέρος για την αρχαιο-αστρονομία - μια επιστήμη η οποία μελετά την σχέση των λαών της αρχαιότητος με τ' άστρα και το σύμπαν.
Η αρχαιο-αστρονομία μας βοηθά να κατανοήσουμε την κοσμοθεωρία αυτών που κατασκεύασαν αυτά τα κτίσματα. Ιερά ή ταφικά, συμβολικά ή αληθινά, δεν έχει τόση σημασία, όσο η διείσδυση στην γνώση των ανθρώπων εκείνων των κοινωνιών, που μπορούσαν να ρυθμίσουν την ζωή και την επιβίωσή τους μόνον μέσα από την αστροπαρατήρηση. Οιοδήποτε εύρημα, εκείνης της εποχής, σε οιονδήποτε αρχαιολογικό χώρο, «κρύβει» μια σημαντική αρχαιο-αστρονομική σύνδεση. Διότι χωρίς την αστροπαρατήρηση τότε, ήταν αδύνατη η ζωή των ανθρώπων... Γι' αυτό και η αρχαιο-αστρονομία θα πρέπει να ενταχθεί στα προγράμματα των σπουδών των Πανεπιστημίων, να γίνουν διδακτορικές διατριβές στο αντικείμενο, να βγουν νέοι ερευνητές, κλπ. που θα μας διαφωτίσουν, γι' αυτά που έως τώρα η στεγνή επιστήμη της Αρχαιολογίας θεωρούσε «τυχαία»...
Τα ντολμέν δεν ήταν μόνον τάφοι. Αλλά είχαν και συμβολική και πρακτική σημασία. Όταν μελετήσει κανείς τον προσανατολισμό ενός dοlmen, και μπορέσει να τον ερμηνεύσει, θα ιδεί για ποιον λόγο ήταν σημαντικό έως ιερό. Τα ντολμέν αποτελούν (και) σημείο «εδαφικής αναφοράς», δηλ. γεωγραφικού προσανατολισμού. Αυτοί που κατασκεύασαν και προσανατόλισαν τα ντόλμεν ήταν αυτοί που «ήλεγχαν» τον χρόνο. Και κάτι τέτοιο σε τέτοια μακρινά χάη χρόνου, μπορούσαν να το κάνουν μόνον ιερείς. Στα ντόλμεν της Ισπανίας, λ.χ. έχουν ευρεθεί πλάκες σαν πρώιμα ειδώλια, διακεκοσμημένα κυρίως με τρίγωνα, αλλά και με γραμμές, ή τετράγωνα. Κάποιες απ' αυτές είχαν την μορφή γλαυκός - του πουλιού της σοφίας για τους αρχαίους Έλληνες! - στα πτερά της οποίας μετρούσαν τις ημέρες! Μια στατιστική μελέτη των αριθμών, που εμφανίζονται σε αυτές τις ειδωλόσχημες πλάκες της Ισπανίας, έδειξε ότι επαναλαμβάνονται αριθμητικά μοντέλα των αριθμών 12, 13 και των 28, 29, 30. Το 13 είναι ο αριθμός των συνοδικών ή σεληνιακών μηνών μέσα σε ένα έτος. Τα νούμερα 28, 29, 30 είναι ο αριθμών των ημερών ενός συνοδικού μηνός.[2]
Αυτοί, λοιπόν, που χρησιμοποιούσαν αυτά τα ειδώλια-ημερολόγια «ήλεγχαν» τον χρόνο, ήξεραν πότε να μεταφέρουν τα ζώα στα βοσκοτόπια, πότε να τα αποσύρουν, πότε έπρεπε να καλλιεργήσουν και τι, να ψαρέψουν, αλλά και ρύθμιζαν με ασφάλεια την ημερομηνία γέννας μιας εγκύου γυναικός, κλπ. Ας πάρουμε όμως τα μεγαλιθικά μνημεία της Ισπανίας με την σειρά: Ο τάφος-τύμβος της Menga χρονολογείται στο 2500-2200 π.Χ. Είναι απ' αυτούς που ονομάζονται «tipo galleria» («τύπου γκαλερί»). Όπως όλοι οι τάφοι αυτού του είδους, δεν έχει διαχωρισμό των χώρων, δηλαδή η αίθουσα και ο διάδορομος είναι ένα ενιαίο τμήμα, είναι δηλ. μονόχωρος. Από την Ρόσα ντε Μένγκα, βλέπουμε τον βορρά, τον νότο, την δύση. Αυτή είναι όλη η ευθυγράμμιση που εγνώριζαν στην Ανδαλουθία. Από την Ρόσα ντε Μένγκα παρατηρούσαν κυρίως το σημείο της ανατολής του Ηλίου στο χειμερινό ηλιοστάσιο και το σημείο της ανατολής του Ηλίου στο θερινό ηλιοστάσιο, καθώς και μερικά άλλα. Ο προσανατολισμός του, λοιπόν, είναι γεωγραφικός - όχι αστρονομικός! Απέναντι από την είσοδο-έξοδο του τύμβου, υπάρχει βουνό-βράχος, το σχήμα του οποίου θυμίζει ανθρώπινο πρόσωπο, που κοιτά προς τον ουρανό. Αυτό το καθιστά ξεχωριστό και ορατό σε όλην την περιοχή! Άρα βάσει αυτού, μπορούσαν πρακτικά να προσανατολισθούν όλοι όσοι περνούσαν απ' εκεί, ταξείδευαν, κλπ.
Ο τάφος-τύμβος της Viera χρονολογείται στο επίσης 2500-2200 π.Χ. Είναι αυτό που παραπέμπει περισσότερο από κάθε άλλο σε μακεδονικό τύμβο - άρα μνημείο των Ηρακλειδών. Το Dοlmen de Viera είναι προσανατολισμενο προς την Ανατολή, με ένα πολύ μικρό βαθμό αποκλίσεως, δικαιολογημένο για την εποχή που κατασκευάσθηκε. Υπάρχει μια στιγμή κατά την διάρκεια του έτους, στις αρχές της ανοίξεως και τις αρχές του φθινοπώρου, όπου ο ήλιος μπαίνει κατ' ευθείαν μέσω του διαδρόμου! Δηλαδή το dοlmen ευθυγραμμιζεται με την ανατολή του ηλίου αυτές τις δύο συγκεριμένες στιγμές κατά την διάρκεια του έτους! Αυτό βοηθούσε τους «πρωτόγονους» ανθρώπους να χωρίσουν το έτος σε τέσσερα μέρη, τις τέσσερις εποχές του χρόνου, με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό από οικονομικής, πρακτικής, πλευράς, αλλά και από επιβίωση, πρόληψη, κοινωνικότητα. Κάτι παρόμοιο γινόταν και στα ανάκτορα της Κνωσού της Κρήτης (απ' όπου άρχισε η Αστρονομία, περί την 5η χιλιετία π.Χ.), όταν συγκεκριμένη ημερομηνία, μια ακτίνα του Ηλίου έπεφτε σε μια λεκάνη με νερό, και αντανακλούσε σε ίχνος στον τοίχο, το οποίο έδινε το χρονικό ορόσημο. Το ίδιο συνέβαινε και σε αρχαίο υπόγειο ναό στα μινωικής κατοχής Αντικύθηρα.
.jpg)
Ο τάφος-τύμβος του el Romeral χρονολογείται στο 1900-1800 π.Χ. Ένας μακρύς διάδορομος, που καταλήγει σε ένα υπέρθυρο, το οποίο δίνει πρόσβαση σε μία επιτάφια αίθουσα, η οποία ονομάζεται «θόλος»! Μοιάζει εκπληκτικά με θολωτό μυκηναϊκό τάφο! Η δεύτερη ζώνη είναι ένα δωμάτιο πιο μικρό, στο οποίο γίνονταν οι προσφορές, οι οποίες τοποθετούνταν επάνω σε μία πλάκα, που είχε μερικές φορές χρήση βωμού.
Οι Ισπανοί - εν μέσω «κρίσης» κι αυτοί - έχουν φροντίσει και αξιοποιήσει αυτά τα αρχαία μνημεία, και έχουν διαμορφώσει τον περιβάλλοντα χώρο τους, με πληροφορίες, σχεδιαγράμματα, αναπαραστάσεις. Και κυρίως τα έχουν ανοικτά. Και τα επισκέπτονται χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο. Εμείς, στην Ελλάδα, έχουμε δεκάδες μεγαλιθικά μνημεία, «ντολμέν», «μενίρ» και «κρόμλεχ»[3] - και τα έχουμε άγνωστα και αναξιοποίητα, όπως λ.χ. στην Σαμοθράκη, την Ιθάκη, την Κρήτη, την Θράκη (κυρίως την βόρεια Ροδόπη), κ.ά. ΥΓ: Αξίζει να σημειώσουμε, πως παρόμοια κτίσματα ευρίσκονται στην Αμπχαζία, στην Βουλγαρία (αρχαία Θράκη, έχουν εντοπισθεί περίπου 200), στην Τουρκία (αρχαία Φρυγία - και μάλιστα 56 χαρτογραφημένα από το 1990), στην Γαλλία[4], την Σικελία[5], κ.α. Χρονολογούνται από το 3300 π.Χ. και χρησιμοποιούνται - ως μνήματα πλέον - έως τον 6ο π.Χ. αι. Ακολουθώντας τα, μπορεί κανείς να ιδεί τα πρακτικά κτίσματα των Μινωιτών Κρητών, των Μυκηναίων και των Ηρακλειδών, που έκτισαν για να προσανατολίζονται, στα μεγάλα ταξίδια τους, προς τις άγνωστες περιοχές που ταξίδευαν, για να φέρουν ήλεκτρο, χρυσό, ασήμι, κασσίτερο, κλπ. Και για να είναι σταθερά, τα έκτισαν με όσο πιο στέρεο και βαρύ υλικό μπορούσαν, για να μείνουν έως τις ημέρες μας...
Πού να ήξεραν πως οι άνθρωποι και απόγονοί τους, 5.000 χρόνια μετά, θα ήταν ανίκανοι να συλλάβουν το μεγαλείο τους, και την σκοπιμότητά τους...
ΠΗΓΕΣ: Πληροφίες από τους δρ. Προϊστορίας, R. Maura, και του J. Ant. Belmonte (του Ινστ. Αστροφυσικής των Καναρίων).
Δείτε επίσης: Tesis:
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Ένα dolmen είναι ένας θάλαμος κτισμένος από κάθετες πέτρες,οι οποίες σκεπάζονται οριζόντια με άλλες πλάκες. (Μάλιστα, το κάλυμμα αυτό ενός πέτρινου μνημείου, στους ινδιάνικους λαούς της Αμερικής, ονομάζεται theokali, από την ελληνική λέξη θεοκάλυμμα!). Το σχήμα ενός dolmen θυμίζει συνήθως τραπέζι. Επισήμως, ετυμολογικά η λέξις προέρχεται από τα γαελικά, tol=tabla, men=piedra (< ελλ. έδρα), δηλ. «μεγάλο τραπέζι από πέτρα».
[2] Συνοδικός μήνας είναι η χρονική περίοδος μεταξύ δύο διαδοχικών φάσεων της Σελήνης, από την οποία γεννήθηκε ο ημερορογιακός μήνας. Είναι η περίοδος που χρειάζεται για την εμφάνιση μιας συγκεκριμένης φάσης της Σελήνης μέχρι την επόμενη ίδια εμφάνισή της, δηλαδή είναι η μέση διάρκεια της περιφοράς της Σελήνης, σε σχέση με την νοητή γραμμή, που ενώνει τον Ήλιο και την Γη.
[3] Πέτρινοι κύκλοι. Επίσης «αγνώστου χρήσεως» έως σήμερα.
[4] Είναι γνωστός ο πολιτισμός του Seine-Oise-Marne, που έδωσε τους τάφους στο Coizard-Joches. Η περιοχή του Aube είχε περισσότερους από 130 μεγάλιθους. Πρόσφατα ευρέθη και ιερό αφιερωμένο στον ομηρικό βασιλέα της Ιθάκης, Οδυσσέα! Αλλά και στην Νορμανδία, όπως τα ντολμέν στο Rocheville. Και της Saintonghe, με μεγάλιθους - κυρίως ντολμέν στο Κονιάκ, το Σατωμπερνάρ, το Σαιν-Μπρις, κ.α. Ο πολιτισμός του Πε-Ρισάρ της περιοχής χρονολογείται μεταξύ 3200 και 2200 π.Χ.
[5] Περίφημο το ντολμέν της Άβολλας (αρχαία ελληνική Ύβλα), ένα μεγαλιθικό μνημείο που ευρίσκεται κατά μήκος του κεντρικού δρόμου, προς τις Συρακούσες.
_____________
Ο Γ. Λεκάκης (www.lekakis.com) είναι μέλος της Εταιρείας Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας (ΕΜΑΕΜ, www.emaem.org), της Επιτροπής Ενημερώσεως επί των Εθνικών Θεμάτων,
και της Επιτροπής Διεκδικήσεως Κατοχικού Δανείου και Κλεμμένων Πολιτιστικών Θησαυρών.
Περισσότερα άρθρα μου στον «Χρόνο», μπορείτε να βρείτε εδώ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου